Hậu quả nghiêm trọng không chỉ dừng lại ở kinh tế
Thương mại điện tử được xem là bước tiến vượt bậc, mở ra kỷ nguyên mua sắm hiện đại và tiện lợi. Tuy nhiên, mặt trái của sự phát triển này là tình trạng hàng giả, hàng nhái len lỏi vào mọi ngóc ngách. Hình thức phổ biến nhất là “giới thiệu hàng thật, giao hàng giả,” khiến người tiêu dùng và doanh nghiệp chân chính rơi vào thế bất lợi.
Ông Nguyễn Mạnh Thắng, Giám đốc chi nhánh miền Bắc của Công ty Yến sào Khánh Hòa, cho biết doanh nghiệp ông liên tục bị hàng giả tấn công. Từ đầu năm đến nay, hơn 30 đơn vị đã sao chép mẫu mã, bao bì và thành phần sản phẩm; 15 công ty ở TP.HCM lợi dụng tên “Yến sào Khánh Hòa” để gắn nhãn giả, trong khi 10 website sử dụng tên miền giả mạo thương hiệu này để bán hàng. Hậu quả là người tiêu dùng nhầm lẫn, mua phải sản phẩm kém chất lượng, còn doanh nghiệp phải đối mặt với thiệt hại về uy tín và kinh tế.
Không chỉ riêng ngành thực phẩm, mỹ phẩm, thời trang và thậm chí cả thuốc chữa bệnh cũng bị làm giả. Bà Phạm Thị Đào, Giám đốc Công ty Mỹ phẩm Anh Đào, chia sẻ rằng nhiều đối tượng dùng hình ảnh hàng thật để quảng cáo trên các sàn TMĐT nhưng lại giao sản phẩm giả. “Các thủ đoạn ngày càng tinh vi, khiến người tiêu dùng dễ dàng sập bẫy. Chính tôi cũng đã mua hàng trên mạng để hiểu rõ các chiêu trò này,” bà Đào nói.
Tương tự, ông Nguyễn Ngọc Tý, Giám đốc Công ty Nón Sơn, cho biết nhiều tài khoản mạng xã hội sử dụng hình ảnh thật của sản phẩm để livestream, nhưng khi giao hàng lại là hàng giả. Ông nhấn mạnh rằng doanh nghiệp rất cần sự hỗ trợ từ cơ quan chức năng để xử lý triệt để tình trạng này.
Hàng giả, hàng nhái không chỉ làm giảm uy tín của doanh nghiệp mà còn gây ra những hệ lụy nghiêm trọng hơn. Với người tiêu dùng, mua phải hàng giả không chỉ là mất tiền mà còn có nguy cơ ảnh hưởng đến sức khỏe, đặc biệt khi đó là thực phẩm, thuốc chữa bệnh hoặc mỹ phẩm kém chất lượng.
Theo Tổng cục Quản lý thị trường (QLTT), trong 10 tháng đầu năm 2024, cơ quan này đã kiểm tra hơn 61.000 vụ vi phạm, phát hiện 41.725 vụ vi phạm liên quan đến hàng giả, hàng không rõ nguồn gốc, với tổng số tiền xử phạt lên đến 777 tỷ đồng, tăng 19% so với cùng kỳ năm trước. Trong lĩnh vực TMĐT, lực lượng QLTT đã kiểm tra 2.606 vụ, xử lý 2.361 vụ vi phạm với tổng giá trị hàng hóa vi phạm gần 32 tỷ đồng. Những con số này là lời cảnh báo rõ ràng về mức độ nghiêm trọng của vấn nạn hàng giả trên thị trường Việt Nam.
Ngoài ra, hàng giả còn gây thất thu lớn cho ngân sách nhà nước do các đối tượng trốn thuế. Thị trường bị xáo trộn, cạnh tranh không lành mạnh khiến các doanh nghiệp làm ăn chân chính gặp khó khăn trong việc giữ vững thị phần.
Phối hợp hành động từ ba phía
Hàng giả, hàng nhái không chỉ là vấn đề pháp lý mà còn là cuộc chiến về công nghệ, ý thức người tiêu dùng và trách nhiệm doanh nghiệp. Để tạo nên một thị trường minh bạch, lành mạnh, cần có sự phối hợp và hành động từ ba phía: cơ quan quản lý, doanh nghiệp và người tiêu dùng.
Cơ quan quản lý nhà nước đóng vai trò then chốt trong việc kiểm soát và xử lý hàng giả. Trước hết, cần hoàn thiện hệ thống pháp luật liên quan đến thương mại điện tử. Các quy định hiện hành cần được điều chỉnh để theo kịp sự phát triển nhanh chóng của thị trường này, đặc biệt là quy định về trách nhiệm của các nền tảng TMĐT trong việc kiểm tra, giám sát hàng hóa được rao bán.
Một giải pháp quan trọng là xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia về hàng hóa, cho phép kết nối thông tin về sản phẩm giữa các cơ quan quản lý, doanh nghiệp và người tiêu dùng. Hệ thống này sẽ giúp dễ dàng truy xuất nguồn gốc sản phẩm, đồng thời hỗ trợ các cơ quan chức năng trong việc kiểm tra và xử lý các hành vi vi phạm.
Bên cạnh đó, việc tăng cường kiểm tra thực địa tại các địa điểm tập kết hàng hóa, kho bãi và các trung tâm giao hàng TMĐT cũng rất cần thiết. Các chiến dịch kiểm tra chuyên đề, kết hợp giữa lực lượng quản lý thị trường, công an kinh tế và các bên liên quan sẽ giúp giảm thiểu các “điểm mù” trong quản lý.
Công nghệ là công cụ hữu hiệu để chống lại hàng giả trong thời đại TMĐT. Các giải pháp như Blockchain, trí tuệ nhân tạo (AI), mã QR Code hoặc tem thông minh đã được nhiều doanh nghiệp lớn áp dụng thành công.
Blockchain đặc biệt hiệu quả trong việc tạo ra một chuỗi giá trị minh bạch, nơi tất cả các thông tin về sản phẩm - từ khâu sản xuất, vận chuyển đến phân phối - đều được ghi lại và không thể bị chỉnh sửa. Công nghệ này giúp người tiêu dùng dễ dàng kiểm tra nguồn gốc sản phẩm, đồng thời giúp cơ quan chức năng truy xuất thông tin khi có nghi ngờ về hành vi gian lận.
AI có thể được sử dụng để giám sát và nhận diện hàng hóa giả mạo trên các sàn TMĐT. Các thuật toán AI có khả năng phân tích hình ảnh, nhận diện các dấu hiệu bất thường trong thiết kế bao bì, nhãn mác hoặc nội dung quảng cáo, từ đó tự động cảnh báo cho nền tảng TMĐT hoặc cơ quan quản lý.
Đặc biệt, doanh nghiệp không thể thụ động chờ sự can thiệp từ cơ quan quản lý mà cần chủ động hơn trong việc bảo vệ thương hiệu và sản phẩm của mình. Các công nghệ chống giả như tem thông minh, mã QR hoặc Blockchain cần được áp dụng rộng rãi để xác thực nguồn gốc sản phẩm. Đồng thời, doanh nghiệp cần truyền thông mạnh mẽ về cách nhận biết sản phẩm chính hãng, giúp người tiêu dùng dễ dàng phân biệt hàng thật – giả.
Việc xây dựng các kênh phân phối chính hãng cũng rất quan trọng. Thay vì để khách hàng mua sản phẩm qua các nguồn không rõ ràng, doanh nghiệp cần phát triển các kênh bán hàng trực tiếp hoặc hợp tác với các sàn TMĐT uy tín để đảm bảo sản phẩm được đưa đến tay người tiêu dùng đúng chất lượng.
Hơn nữa, doanh nghiệp cần hợp tác chặt chẽ với cơ quan chức năng để xử lý các trường hợp vi phạm. Khi phát hiện hàng giả, doanh nghiệp cần nhanh chóng cung cấp thông tin, bằng chứng cho các cơ quan chức năng để xử lý kịp thời, tránh để tình trạng này kéo dài, gây thiệt hại lớn hơn.
Người tiêu dùng là “lá chắn” quan trọng trong cuộc chiến chống hàng giả. Việc nâng cao nhận thức của người tiêu dùng, giúp họ nhận biết và từ chối hàng giả, là yếu tố quyết định để đẩy lùi vấn nạn này.
Người tiêu dùng cần trang bị kỹ năng kiểm tra nguồn gốc sản phẩm, sử dụng các công cụ truy xuất thông tin do doanh nghiệp cung cấp như mã QR hoặc ứng dụng xác thực sản phẩm chính hãng. Đồng thời, cần thay đổi thói quen mua sắm, ưu tiên lựa chọn các kênh phân phối chính thức hoặc các sàn TMĐT uy tín thay vì các nguồn không rõ ràng.
Các chiến dịch tuyên truyền từ phía cơ quan quản lý và doanh nghiệp cũng rất quan trọng. Thông qua các chương trình truyền thông đại chúng, mạng xã hội hoặc hội thảo, người tiêu dùng có thể hiểu rõ hơn về cách phân biệt hàng thật – giả, cũng như hậu quả của việc sử dụng hàng giả đối với sức khỏe và kinh tế.
Hàng giả không chỉ là vấn đề nội địa mà còn liên quan đến thị trường quốc tế. Với sự phát triển của TMĐT, hàng hóa từ các quốc gia khác dễ dàng tiếp cận thị trường Việt Nam, và ngược lại. Do đó, hợp tác quốc tế là yếu tố không thể thiếu trong cuộc chiến chống hàng giả.
Việt Nam cần tích cực tham gia các tổ chức quốc tế về bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ và chống hàng giả. Việc chia sẻ thông tin, kinh nghiệm giữa các quốc gia sẽ giúp Việt Nam học hỏi và áp dụng các biện pháp hiệu quả hơn trong quản lý.
Ngoài ra, cần có các thỏa thuận hợp tác song phương hoặc đa phương với các quốc gia có lượng hàng hóa nhập khẩu lớn vào Việt Nam, nhằm kiểm soát chặt chẽ hơn nguồn gốc hàng hóa và ngăn chặn hàng giả ngay từ khâu sản xuất.
Cuộc chiến chống hàng giả là một hành trình dài và đầy thách thức. Tuy nhiên, với sự phối hợp chặt chẽ từ cơ quan quản lý, doanh nghiệp và người tiêu dùng, vấn nạn này hoàn toàn có thể được kiểm soát.
Chỉ khi cả ba phía cùng đồng lòng, sử dụng những giải pháp đồng bộ và hiệu quả, thị trường mới được làm sạch, quyền lợi của người tiêu dùng và doanh nghiệp mới được bảo vệ. Hàng giả không chỉ là thách thức mà còn là cơ hội để cải cách mạnh mẽ hệ thống quản lý, nâng cao ý thức xã hội và tạo dựng một môi trường kinh doanh minh bạch, bền vững.